شهرتاریخی نوش اباد: از جمله مناطق باستانی و تاریخی استان اصفهان است . وجود دهها اثر تاریخی بجای مانده از دوره های سلجوقی , مغول , صفوی , قاجار در این شهر و همچنین اشارات متون کهن تاریخی به ابادانی و رونق نوش اباد در دوران پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی گویای این سابقه بلند تاریخی است . در کتاب با ارزش تاریخ قم که به سال 378 هجری تالیف شده است درباره وجه تسمیه این شهر اورده است انوش اباد این دیه را از بهر ان بدین نام کرد که یکی از اکاسره (ساسانیان) بدان ناحیت بگذشت به چشمه ای که انجاست فرود امد و ان چشمه و موضع را خوش یافت . بفرمود تا به انجا دیهی بنا نهادند و انوش اباد نام کردند( ص ) نوش اباد در اوایل دوران اسلامی نیز از اهمیت بالا برخوردار بوده است چنانکه این رسته در کتاب الاخلاق النفیسه که به سال 290 هجری انرا تالیف نموده است . از انوش اباد به عنوان یکی از منزلگاههای راه باستانی ری و اصفهان یاد می کند( ص 182 ) به نظر می رسد پل مستحکم و باستانی اسحاق ابا د که در شمال شرقی نوش اباد قرار دارد از یادگارهای این سیر مهم تاریخی است. همچنین در دیوان ابوالرضا راوندی شاعر و فقیه شیعه دوران سلجوقی از ابادانی این شهر یاد شده است (ص74 ) یادی هم که بابا افضل کاشانی از حکما و عرفای دوره مغول د ر مکتوبات خود از نوش اباد می کند نشان دهنده اهمیت تاریخی این خطه در دوران مغول است (ص76) به جز این کتابها بیش از دهها کتیبه مهم تاریخی از دوران سلجوقی تا قاجار در نوش اباد وجود دارد که از جمله می توان به کتیبه های مناره مسجد جامع و محراب گچبری مسجد علی که در ان به خلفای راشدین اشاره شده و به طور قطع از اثار دوره سلجوقی می باشد و همچنین کتیبه های متعدد تاریخی از 923 تا 1140 هجری نشان از رونق و اهمیت این شهر در دوره صفوی است. در نوش اباد حدود 30 اثر تاریخی وجود دارد که مهمترین انها عبارتند از : مساجد جامع عتیق , حاج سید حسین , موسی بن جعفر , محبین و قائمیه (قاجاریه) و مسجد علی (ع) – زیارتگاههای امامزاده محمد , شاهزاده اسحاق , تاج الدین (قاجاریه ), شاهزاده حسین و سلیمان ( صفویه )- اب انبارهای توده و چاله سی (صفویه) درب ریگ (قاجاریه) و قلعه های سیجان و مورچان (صفویه ), قلعه سی زان (سلجوقی) همچنین نوش اباد از حیث فرهنگ و سنت های فرهنگی بخصوص برگزاری مراسم عزاداری عاشورا اهمیت فراوان دارد و این مراسم صد ها سال است که با شور و حرارت خاصی برگزار می شود. نوش اباد خیزشگاه دانشمندان بزرگ بوده است که از جمله انهامی توان به علامه محمد بن زمان نوش ابادی فقیه , فیلسوف و متکلم بزرگ اواخر دوره صفوی استاد علامه مهدی نراقی که اثار متعددی از وی بر جای مانده و همچنین فقیه و عالم بزرگ دوره افشاریه ایت الله ملا علی اکبر نوش ابادی که اثار وی موجود می باشد اشاره کرد.( جهت اشنایی بیشتربا نوش اباد به کتاب نوش اباد در اینه تاریخ و فرهنگ مراجعه شود )
شهر نوش آباد
از توابع بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل از استان اصفهان در ارتفاع 900 متر از سطح دریا و به مختصات جغرافیایی "26?51 طول و"05?34 عرض و در فاصله 5/7 کیلومتری از شهر تاریخی کاشان و 5/2 کیلومتری از شهر تاریخی آران و بیدگل واقع شده است. این شهر دارای آب و هوای گرم و خشک در تابستان و سرد و خشن در زمستان است . نوش آباد دارای 31 هکتار بافت تاریخی و طبق سرشماری سال 1385 دارای 10476 نفر جمعیت است .
آنگونه که در کتاب تارخ قم ( نوشته شده در سال 378 هـ ق ) آمده است " انوشاباد این دیه را از بهر آن بدین نام کردند که یکی از اکاسره ( ساسانیان ) بدان ناحیت بگذشت به چشمه که آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش یافت بفرمودتا به آنجا دیهی بنا نهاد و انوشاباد نام کردند."
معماری دست کند اویی (شهر زیر زمینی ) که بی شک، شهر پیش از آن شکل گرفته ، محلی برای اختفا در ادوار گذشته بوده و نشان از وجود نا امنی در منطقه و تفکر هوشمندانه ساکنان آن است. این معماری به صورت دالانهای تو در تو در کل زیر سطح شهر و حتی فراتر از آن در دوران ساسانی و اوایل دوران اسلام گسترده شده است و در نوع خود اثری کم نظیر و شایسته بررسی گسترده و ثبت در فهرست میراث جهانی است
قلعه خشتی متعلق به دوره سلاجقه و از جنس خشت خام وگل به مساحت یک هکتار و دارای 9 برج دیده بانی است .این قلعه که نظامی بوده در اعصار بعدی ، کاربری مسکونی پیدا کرده است .
مسجد جامع عتیق با مناره بلند و پر هیبتش در بخش مرکزی شهر تاریخی و در مجاورت محلی به نام تخته گاه قرار دارد. آنگونه که مردم می گویند در ابتدا این مکان آتشکده بوده و پس از اسلام به مسجد تغییر یافته ولیکن در این باره هیچگونه سند مکتوبی وجود ندارد و پژوهشی نیز صورت نگرفته است.
تخته گاه محلی است است که اهالی شهر می گویند زمانی بارگاه انوشیروان بوده و زنجیری داشته که یک سرش به آسمان وصل بوده و اگر گناهکاری دست به این زنجیر می گرفت و به بیگناهی خود قسم می خورد به آسمان می رفت متاسفانه این مکان حفاظت نشده است. این باور مردم با روایت تاریخ قم راجع به نوش آباد نیز سازگاز است.
آیین نوش آباد که امروز نیز زنده و پویا در میان مردم بر آن اصرار فراوان می شود نشان از علاقه طولانی این مردم بر مذهب شیعه و اعتقاد قلبی شان است که از آن جمله می توان به کاروان هشتم محرم ،مراسم تاسوعا ،مراسم عاشورا،مراسم روز یازدهم ،مراسم روز دوازدهم ،مراسم کتل برداری، مراسم کشته برداری، مراسم ایام فاطمیه ، سقاخوانی، هوربابایی، انواع نذورات(غذاهای سنتی) اشاره نمود.
منطقه کویری نوش آباد که دارای آثار متعدد تاریخی همچون قلاع گوناگون با نامهای جلال آباد ، فخر آباد، دی مورچون، سی زان، شجاع آباد، فیض آباد و وزیر و پوشش گیاهی خاکی مناسب جهت فعالیت های گردشگری است.
از صنایع دستی قدیم شهر مانند جولابافی، شعر بافی و پرورش کرم ابریشم اثری برجا نمانده ولی قالی بافی کماکان در چرخه اقتصادی و اجتماعی مردم نقش دارد.
نوش آباد علاوه بر آثار ذکر شده ،دارای ابنیه مذهبی همچون مسجد علی ( بنا گردیده در دوران سلاجقه )، زیارت فیض آباد و پل تاریخی اسحاق آباد و چندین رشته قناتی و از همه مهمتر مردمانی سخت کوش و فداکار است که نوید از آینده ی موفق برای آن دارد.
