درباره کاشان 

موقعیت جغراقیایی و تقسیمات کشوری :

کاشان با مساحت حدود 2100 هکتار از شمال به دریاچه نمک و شهرستان گرمسار، از شمال غربـی بـه قـم،از مشـرق بـه اردستـان، از جنـوب بـه نطنـز و میمه و از مغرب به دلیجان محدود است. این شهر دارای مختصات جغرافیایی 51 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 59 دقیقـه عـرض شمـالـی است و هر چند شمال شرقی و مشرق آنرا کویر احاطه کرده اما از سوی غرب و جنوب در جوار کوههای سر به فلک کشیده ای قراردارد که دنبالـه سلسلـه جبال مرکزی ایران هستند. این رشته کوهها دارای قلل مرتفعی هستند که مهم ترین و بلندترین آنها کوه کرکس به ارتفاع 3898 متر در نزدیکی نطنـز قد بر افراشته است. قلل دیگر عبارتند از قله نیاسر با ارتفاع 3600 و کوه هفت کتل به بلندای 3003 متر. آبهایی که از این کـوهسـار بـه طـرف دامنـه های شمال و شرق جریان می یابند، بخشی از اراضی کاشان و حومه را مشروب می سازند. از مهمترین این چشمه سارها، چشمه فیـن اسـت کـه در دامنـه کوه دندانه و هفت کتل ظاهر می شود. افزون بر آن فین علیا و فین سفلی به وسیله آب آن مشروب می شود، روستاهای دیگر نیـز از آب ایـن چشمـه بهره مند می شوند. در دوره پهلوی ، کاشان به استان مرکزی ملحق شـد و از سـال 1355 تـا کنون یکی از شهرهای معتبر و بزرگ استان اصفهان است.

راه های ارتباطی کاشان:

کاشان درتمامی ادوار تاریخ به علت واقع بودن بر سر راه های تجاری و ارتباطی اهمیت ویژه ای داشته است. زمانی در کنار جاده ابریشـم واقـع بـوده کـه در رونق و آبادانی اش سهم ویژه ای داشته و اینک بر سر شاهراه بسیار مهمی قرار دارد که پایتخت را به شهرهای جنوبی کشـور ارتبـاط مـی دهـد. ایـن شاهراه کاشان را از سویی به قم و تهران و از سوی دیگر به شهرهای جنوبی کشور همچون نـاییـن، یـزد، کـرمـان، بنـدر عبـاس و ... مـربـوط مـی سـازد. بـا تکمیل بزرگراه قم-اصفهان این ارتباط سهل الوصول تر شده و همچنین کاشان با قرار گرفتن در مسیر راه آهن تهران ـ اصفهان و تهران ـ یزد و کرمـان ، توسعه و گسترش اقتصادی افزونتری یافته است .

آب و هوا:

منطقه کاشان از جنوب و غرب در محاصره سلسله جبال مرکزی ایران قرار گرفته است و آبادیهای دامنه این کوهستان عمومـاً دارای آب و هـوایـی لطیـف و معتدل هستند ولی از جانب شمال شرق که به شوره زارهای کویر مرکزی ایران اتصال می یابد، هوای آن به تـدریـح خشـک و سـوزان مـی شـود و آب و هوا در بخش جلگه ای کاشان گرم و خشک می شود. گرمای هوا در کاشان در تابستان از مرز 40 درجه سانتیگراد هم می گذرد. به بیان دیگر آب و هوای کاشان مانند سایر شهر های مرکزی ایران نسبت به پستی و بلندی متغیر است. افزون بر آن بادهای محلی نیز از عوامل مؤثردر آب و هوای منطقه به شمـار می آیند. به همین جهت مناطق جلگه های تحت تأثیر بادهای شمال و بادهای شهریاری از شمال غربی و مناطق کوهستانـی مـی وزد و بـاعـث لطـافـت هـوا در کوهپایه های قمصر و نیاسر و قهرود می شود. کاشان در پهنه اقلیمی با زمستانهـای نسبتـاً سـرد و تـابستـانهـای گـرم و خشـک قـرار گـرفتـه اسـت. وزش بادهای کویری که از بامداد تا شامگاه جریان دارد، موجب حرارت وخشکی هواست و از شام تا بام که نسیم خنکی از جهت کوهستان جریان پیدا می کنـد، باعث تعدیل هوای منطقه می گردد.

شهرتاریخی نوش اباد:                                                                                                                                                                         از جمله مناطق باستانی و تاریخی استان اصفهان است . وجود دهها اثر تاریخی بجای مانده از دوره های سلجوقی , مغول , صفوی , قاجار در این شهر و همچنین اشارات متون کهن تاریخی به ابادانی و رونق نوش اباد در دوران پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی گویای این سابقه بلند تاریخی است . در کتاب با ارزش تاریخ قم که به سال 378 هجری تالیف شده است درباره وجه تسمیه این شهر اورده است انوش اباد این دیه را از بهر ان بدین نام کرد که یکی از اکاسره (ساسانیان) بدان ناحیت بگذشت به چشمه ای که انجاست فرود امد و ان چشمه و موضع را خوش یافت . بفرمود تا به انجا دیهی بنا نهادند و انوش اباد نام کردند( ص ) نوش اباد در اوایل دوران اسلامی نیز از اهمیت بالا برخوردار بوده است چنانکه این رسته در کتاب الاخلاق النفیسه که به سال 290 هجری انرا تالیف نموده است . از انوش اباد به عنوان یکی از منزلگاههای راه باستانی ری و اصفهان یاد می کند( ص 182 )  به نظر می رسد پل مستحکم و باستانی اسحاق ابا د که در شمال شرقی نوش اباد قرار دارد از یادگارهای این سیر مهم تاریخی است. همچنین در دیوان ابوالرضا راوندی شاعر و فقیه شیعه دوران سلجوقی از ابادانی این شهر یاد شده است   (ص74 ) یادی هم که بابا افضل کاشانی از حکما و عرفای دوره مغول د ر مکتوبات خود از نوش اباد می کند نشان دهنده اهمیت تاریخی این خطه در دوران مغول است (ص76) به جز     این کتابها بیش از دهها کتیبه مهم تاریخی از دوران سلجوقی تا قاجار در نوش اباد وجود دارد      که از جمله می توان به  کتیبه های مناره مسجد جامع و محراب گچبری مسجد علی که در ان به خلفای راشدین اشاره شده و به طور قطع از اثار دوره سلجوقی می باشد و همچنین کتیبه های متعدد تاریخی از 923 تا 1140 هجری نشان از رونق و اهمیت این شهر در دوره صفوی است.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       در نوش اباد حدود 30 اثر تاریخی وجود دارد که مهمترین انها عبارتند از : مساجد جامع عتیق , حاج سید حسین , موسی بن جعفر , محبین و قائمیه (قاجاریه) و مسجد علی (ع) – زیارتگاههای امامزاده محمد  , شاهزاده اسحاق , تاج الدین (قاجاریه ), شاهزاده حسین و سلیمان ( صفویه )- اب انبارهای توده و چاله سی (صفویه)  درب ریگ (قاجاریه) و قلعه های سیجان و مورچان (صفویه ), قلعه سی زان (سلجوقی) همچنین نوش اباد از حیث فرهنگ و سنت های فرهنگی بخصوص برگزاری مراسم عزاداری عاشورا اهمیت فراوان دارد و این مراسم صد ها سال است که با شور و حرارت خاصی برگزار می شود.  نوش اباد خیزشگاه دانشمندان بزرگ بوده است که از جمله انهامی توان به علامه محمد بن زمان نوش ابادی فقیه , فیلسوف و متکلم بزرگ اواخر دوره صفوی استاد علامه مهدی نراقی که اثار متعددی از وی بر جای مانده   و همچنین فقیه و عالم بزرگ دوره افشاریه ایت الله ملا علی اکبر نوش ابادی که اثار وی موجود می باشد اشاره کرد.( جهت اشنایی بیشتربا نوش اباد به کتاب نوش اباد در اینه تاریخ و فرهنگ مراجعه شود )                                                                                                                                                                                                                       

شهر نوش آباد 

از توابع بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل از استان اصفهان در ارتفاع 900  متر از سطح دریا و به مختصات جغرافیایی "26?51 طول و"05?34 عرض و در فاصله 5/7 کیلومتری از شهر تاریخی کاشان و 5/2 کیلومتری از شهر تاریخی آران و بیدگل واقع شده است. این شهر دارای آب و هوای گرم و خشک در تابستان و سرد و خشن در زمستان است . نوش آباد دارای 31 هکتار بافت تاریخی و طبق سرشماری سال 1385  دارای 10476  نفر جمعیت  است .

آنگونه که در کتاب تارخ قم ( نوشته شده در سال 378 هـ ق ) آمده است " انوشاباد این دیه را از بهر آن بدین نام کردند که یکی از اکاسره ( ساسانیان ) بدان ناحیت بگذشت به چشمه که آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش یافت بفرمودتا به آنجا دیهی بنا نهاد و انوشاباد نام کردند."

معماری دست کند اویی (شهر زیر زمینی ) که بی شک، شهر پیش از آن شکل گرفته ، محلی برای اختفا در ادوار گذشته بوده و نشان از وجود نا امنی در منطقه و تفکر هوشمندانه ساکنان آن است. این معماری به صورت دالانهای تو در تو در کل زیر سطح شهر و حتی فراتر از آن در دوران ساسانی و اوایل دوران اسلام گسترده شده است و در نوع خود اثری کم نظیر و شایسته بررسی گسترده و ثبت در فهرست میراث جهانی است

قلعه خشتی متعلق به دوره سلاجقه و از جنس خشت خام وگل به مساحت یک هکتار و دارای 9 برج دیده بانی است .این قلعه که نظامی بوده در اعصار بعدی ، کاربری مسکونی پیدا کرده است .

مسجد جامع عتیق با مناره بلند و پر هیبتش در بخش مرکزی شهر تاریخی و در مجاورت محلی به نام تخته گاه قرار دارد. آنگونه که مردم می گویند در ابتدا این مکان آتشکده بوده و پس از اسلام به مسجد تغییر یافته ولیکن در این باره هیچگونه سند مکتوبی وجود ندارد و پژوهشی نیز صورت نگرفته است.

تخته گاه محلی است است که اهالی شهر می گویند زمانی بارگاه انوشیروان بوده و زنجیری داشته که یک سرش به آسمان وصل بوده و اگر گناهکاری دست به این زنجیر می گرفت و به بیگناهی خود قسم می خورد به آسمان می رفت متاسفانه این  مکان حفاظت نشده است. این باور مردم با روایت تاریخ قم راجع به نوش آباد نیز سازگاز است.

آیین نوش آباد که امروز نیز زنده و پویا در میان مردم بر آن اصرار فراوان می شود نشان از علاقه طولانی این مردم بر مذهب شیعه و اعتقاد قلبی شان است که از آن جمله می توان به کاروان هشتم محرم ،مراسم تاسوعا ،مراسم عاشورا،مراسم روز یازدهم ،مراسم روز دوازدهم ،مراسم کتل برداری، مراسم کشته برداری، مراسم ایام فاطمیه ، سقاخوانی، هوربابایی، انواع  نذورات(غذاهای سنتی) اشاره نمود.

منطقه کویری نوش آباد که دارای آثار متعدد تاریخی همچون قلاع گوناگون با نامهای جلال آباد ، فخر آباد، دی مورچون، سی زان، شجاع آباد، فیض آباد و وزیر و پوشش گیاهی خاکی مناسب جهت فعالیت های گردشگری است.

از صنایع دستی قدیم شهر مانند جولابافی،  شعر بافی و  پرورش کرم ابریشم اثری برجا نمانده ولی قالی بافی کماکان در چرخه اقتصادی و اجتماعی مردم نقش دارد.

نوش آباد علاوه بر آثار ذکر شده ،دارای ابنیه مذهبی همچون مسجد علی ( بنا گردیده در دوران سلاجقه )، زیارت فیض آباد و پل تاریخی اسحاق آباد و چندین رشته قناتی و از همه مهمتر مردمانی سخت کوش و فداکار است که نوید از آینده ی موفق برای آن دارد.

شهر ابوزید اباد :
ابوزید اباد پایتخت گویش های کهن ایران :
بخش کویرات به مرکزیت شهر ابوزیداباد در جنوب شهرستان اران و بیدگل و کاشان و در جنوب پارک ملی کویر در ارتفاع 950 متری از سطح دریا واقع شده است . گذر نوار ریگ بلند با جاذبه های خاص طبیعی در شمال و استقرار رشته کوه یخاب در شمال شرق ان سبب پیدایش دو اقلیم کاملا متفاوت گردیده است . ابوزید اباد بر گرفته از نام ابوزید از کاشی سازان شهیر قرن هفتم هجری است که اثار با ارزش ان زینت بخش حرم جضرت امام رضا ( ع ) وحضرت معصومه ( س ) می باشد . در گویش محلی به ان بیذوی می گویند که حکایت از رونق کشت انگور در ازمنه های گذشته در این دیار دارد . گویش مردم بخش کویرات ریشه در زبان پهلوی اشکانی دارد که به زبان راجی معروف است .
بقعه امامزاده عبدالله ( ع ) :
این بنای ارزشمند که در محله تو ده ابوزید اباد قرار دارد دارای گنبد و گلدسته و شبستانی زیبا با صحنی مستطیل شکل که اطاق ان با طرح های معماری سنتی, قاب و غرفه بندی شده است . این بقعه مزین به سقف سنتی و کاربندی شده و ائینه کاری بسیار زیبا و دو ضریح نقره کاری که یکی بر روی مزار امامزاده عبد االله ابن علی ( ع ) و دیگری بر روی تربت اسحاق ومحمد از نوادگان موسی ابن جعفر(ع) می باشد که مراسم عبادی و سیاسی نماز جمعه شهر ابوزید اباد نیز در این مکان برگزار می گردد .
مجموعه خواجه :
این مجموعه تاریخی که شامل مسجد , اب انبار ,حمام مردانه, حمام زنانه, تیون ,انبار سوخت رخت شوی خانه می باشد در زمینی به مساحت 720 متر مربع و در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی ابوزید اباد در محله توده واقع شده است . نام این بنا از خواجه زین الدین از متولیان و خیرین که بانی ساخت و وقف کننده این مجموعه بوده گرفته شده است واب از قنات ابوزید اباد که از میان این مجموعه عبور می کرده استفاده می شده است .
بقعه سلطان صالح :
در روستای کاغذی بنای بقعه امامزاده صالح که قدمت ان به دوران صفویه باز می گردد قرار دارد که داری طرحی زیبا و تزیینات معماری سنتی و گنبدی شکل می باشد که سالانه تعداد زیادی از گردشگران و زائران از سراسر ایران در مسیر تردد یه زیارت اقا علی عباس (ع ) به پاپوس حضرتش مشرف می شوند .
زیارتگاه شاهزاده حسین یزدلان :
زیارت شاهزاده حسین و قدمگاه حضرت خضر نبی(ع) در روستای یزدلان که دارای معماری بسیار زیبا و یکی از زیباترین اماکن زیارتی و سیاحتی حاشیه کویر با گنبدی مخروطی شکل و نقاشی های بسیار زیبا می باشد که قدمت این بنا به دوره سلجوقی باز می گردد . که وجود اتشکده و محوطه باستانی در نزدیکی این امامزاده نشان از قدمت و جایگاه مذهبی این مکان از قدیم الایام می باشد .
کاروانسرای حسین اباد ( محله پایین ) :
این کاروانسرا در ضلع شمالی روستای حسین اباد از توابع شهرستان ابوزیداباد در بخش کویرات شهرستان اران و بیدگل می باشد . با توجه به شیوه پوشش ها و تشابهات بنا با قلعه های خشتی دوران قاجار سطح شهرستان اران و بیدگل و کاشان بنا از مستحدثات دوران قاجاریه است . قلعه با شکل هندسی مستطیل شکل که ورودی اصلی ان به سمت جنوب واقع شده است در منتهی الیه روستای حسین اباد واقع در شمال روستا قرار دارد . این بنا که تماما جرزها و پوشش ها و حتی کرسی چینی های ان با خشت خام بنا شده است دارای وسعت 60 در 60 متر می باشدکه در سه ضلع شمالی - جنوبی و غربی دارای مستحدثات و حجره های است که محوطه مستطیل شکل میانه قلعه را در بر می گیرد .
نوار بند ریگ :
کویر, تمام زیبای های یک طبیعت بکر و خالص را در خود جای داده است . این بیابان ها به شکل نواری از تپه های ماسه ای به طول 90 کیلومتر و عرض 5/15کیلومتر که از شمال غرب شهرستان اران و بیدگل به سمت جنوب شرق کشیده شده است که به نوار ریگ بلند معروف است . تپه های مرتفع ماسه ای که در اصطلاح بومی به ان بند ریگ می گویند همواره از مکان های محبوب گردشگران داخلی و خارجی است . از جمله گیاهان کویرمی توان از اویشن, شنان اسکنبیل, درختچه تاغ , باریجه ,درختچه گز , خار شتر , سنبل الطیب , شور بیابانی ,کنگر صحرایی ,مریم گلی و ... نام برد . کویر بخش کویرات زیستگاه جانوران از قبیل زاغ بور یا زاغ ایرانی , یوزپلنگ ,کاراکال , عقاب , قرقی , جغد , اهوبره ,کبک , تیهو ,گرگ ,کفتار ,روباه ,شغال ,گربه شنی , بزمجه, مار, مارمولک ,خرگوش ,جوجه تیغی و ... می باشد .
فسیل اباد :
یکی از زیباترین نقاط کویری ایران و بهشت دیرینه شناسان محسوب می شود تپه های شنی مملو از فسیل و سنگواره جلوه زیبایی به این منطقه بخشیده است . محدوده مرکزی ایران زمانی بستر دریای عظیمی به نام تتیس بوده و به تبع ان زیست گونه های گیاهی و جانوری دریایی در ان وجود داشته است که پس از تغییرات اب و هوایی و شروع دوران های کم بارش, پس روی این دریای بزرگ شکل گرفته که بقایای ان در حال حاضر دریاچه ی شور نمک اران و بیدگل می باشد . اثبات وجود این دریا امروزه از طریق سنگواره ها و فسیلها می باشد . محوطه ی فسیل اباد به عنوان مرکز اصلی انباشت فسیلها در ارتفاعات کوه های یخاب قرار دارد .
صنایع دستی :
ذوق هنری توام با همت و قناعت این مردمان را می توان در خلق گل و بوته های فرش های نفیسی دید که این خطه را با فرش عجین ساخته است . مردمان کویرات از دیرباز به قالی بافی , چادر شب بافی , گلیم بافی , شال بافی , خورجین بافی و.... مشغول بوده اند به نحوی که بسیاری از هنرهای ماندگارشان به مناطق دیگر ارسال می شده است . در این بین قالی بافی در بین زنان ابوزید ایاد جایگاه مهمی دارد و تقریبا در تمامی خانه های ابوزید اباد دارهای قالی وجود دارد .
کاروا نسرای شاه عباسی :
یکی ازمهمترین بناهای شهر ابوزید اباد کاروانسرای شاه عباسی می باشد . این کاروانسرا یکی از 999 کاروانسرایی است که به دستور شاه عباس صفوی در ایران ساخته شد . این کاروانسرا با بنایی چهار ایوانی ( چهار ایوان در چهار جهت اصلی ) و برج و باروی اجری زیبا و دو حیاط خلوت در گوشه های هشتی ورودی ساخته شده که علاوه بر ان دارای صحن اصلی و حجرات (اتاقهای کوچک ) اطراف ان می باشد . مصالح به کار رفته در ساخت این بنای ارزشمند اجر و ختایی با ملات ساروج می باشد . ورودی بنا درب چوبی بزرگی است که در ضلع غربی بنا وجود دارد . در چهار گوشه بنا دالان هایی به منظور نگهداری اسب و شتر تحت عنوان بار انداز قرار دارد . در فضای حیاط و داخل دالانها محل هایی برای بستن احشام وجود دارد . در چهار طرف کاروانسرا اتاقهایی برای استراحت کاروانیان ساخته شده است . این بنای زیبا کاملا مطابق با اب و هوای کویر ساخته شده به نحوی که فضای داخلی اتاق در تابستان های گرم منطقه خشک و در زمستان ها نسبتا از فضای بیرون گرمتر می باشد . کاروانسراها در دوران رونق تجارت در ایران در مسیر راه های ارتباطی به منظور استراحت کاروانیان ساخته می شد که ضمن استراحت در ان شبها می توانستند از دست راهزنان در امان باشند . این بنای ارزشمند به شماره 2371 در فهرست اثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
قلعه کرشاهی ابوزید اباد :
این قلعه با استحکامات مهم دفاعی و به عنوان یکی از بزرگترین سازه های خشتی و گلی کشور با وسعت 7000 متر مربع در 22 کیلومتری شمال شرق شهر ابوزید اباد واقع شده است . قلعه دارای دو جداره ی بیرونی و داخلی با برج های جدا گانه می باشد که فضای بین انها توسط خندقی به عرض 4متر از هم منفک گردیده است . این خندق در زمان کاربری توسط اب چشمه مجاور پر می شده است . این قلعه به شماره 5891 در فهرست اثار ملی کشور به ثبت رسیده است . قلعه دارای پلان مستطیل شکل و در چهار گوشه ان چهار برج خشتی که از نمای بیرونی دارای تزیینات خشتی بسیار زیبایی است ساخته شده است . ارتفاع برج ها به جز یکی از انها 9 متر و ارتفاع برج وسطی و اصلی حدود 12متر است . در موازات حصار داخلی در فاصله 7 متری ان باروی دیگری وجود دارد که در فاصله انها یک خندق عمیق حفر شده است ابعاد قلعه 70 در 85 متر است . مدخل ورودی قلعه در ضلع جنوبی قرار دارد . این قلعه دارای دو حیاط می باشد . در حیاط مرکزی یک حوض 80 مترمربعی و در حیاط غلامان یک حوض 30 متر مربعی است که محل تامین اب انها بوده است . این قلعه سالهای طولانی یکی از پایگاه های مهم نظامی نایب حسین کاشی ( یاغی معروف اواخر عصر قاجار ) بوده است .

شهر قمصر:
وجه تسمیه :
درباره وجه تسمیه قمصر دو نظریه بیان شده است . مورد اول اینکه قمصر احتمالا قم سر بوده , بدین مضمون که قمصر از لحاظ ارتفاعی بالاتر از شهر قم بوده است که در ادامه مولف با استناد به مسبوقیت سکونت در قمصر نسبت به کاشان ان هم به دلیل پی ریزی کاشان بدست زبیده خانون همسر هارون الرشید , به شرح این موضوع پرداخته است .مورد دیگر لغت ((غمصر)) است که روی سپرهای مسین نخل های عزای عاشورای حسینی (ع) ذکر گردیده است . با توجه به شواهد و مطالعات دقیق تاریخی می توان به تحلیل های روشن ترس دست یافت . با ترسیمی که در مباحث جغرافیای تاریخی قبل ازاسلام گذشت , اشکار شد این که قمصر به عنوان نقطه ای که قبل از کاشان تکوین یافته و مرتبط با شهر قم باشد , چندان اعتباری ندارد . از دیگر سو , براساس قواعد رایج در خصوص وجه تسمیه شهرهای ایران می توان چنین استدلال نمود که بعد از تسخیر ایران توسط اعراب و غلبه فرهنگ و زبان عربی بر پارسی , خاصه در زمینه اعلام و اسما معرب های زیادی صورت پذیرفت به نحوی که سپاهان به اصفهان ,کاشان به قاسان ,کوهستان به قهستان و گهرود به قهرود تغییر لفظ داده است . از این رو می توان استدلال کرد که نام قمصر ابتدا کلمه فارسی بوده و سپس معرب شده است . در این یاره با ردیابی کلمه قمصر در متون باستانی به نکات روشنی می رسیم : به یقین این کلمه از دو جزء (قم) و (صر) تشکیل یافته است که (صر) در زبان فارسی ابدال شده (سر) پسوند مکان است . اما پیرامون (قم) طبق تحقیقاتی که صورت گرفت (قم) در متون فارسی میانه معادل داشته و در زبان فارسی میانه (دوره اشکانی ) ابدال شده کم با کوم بوده , بدین صورت تلفظ می شده است . این مفهوم به محلی که چاه ها یا قنوات حفر شده زیادی وجود داشته یا محل استخراج و کانون تامین اب بوده, اطلاق می شده است . بنابراین قمصر ابتدا (کمسر) یا (کوم سر) بوده که به علت ابدال و معرب شدن ان به شکل قمصر در امده است . هم چنین براساس مختصات منابع اب منطقه و اهمیت تاریخی ان و این که محدوده قمصر به عنوان کانون پایدار ابگیر در کنار کویر گرم و خشک کاشان همواره مورد توجه بوده است اطلاق چنین نامی برای این دیار از هر حیث مناسب است . موقیعت طبیعی:
قمصر سکونت گاهی است که به لحاظ موقیعت هندسی در (51.26) درجه طول شرقی و (33.45 ) درجه عرض شمالی واقع شده است . این شهر با ارتفاع متوسط 1900 متر از سطح دریا ,همچون لکه ای سبز با بازوهای متعدد در امتداد دره های کم شیب کوه های بخش مرکزی ایران ,تنیده شده است . قمصر از نظر حدود جغرافیای در محدوده سیاسی -اداری استان اصفهان بوده ,و به لحاظ تقسیمات استانی ,زیر مجموعه شهرستان کاشان است .قمصر به عنوان نقطه ای شهری و مرکز بخش قمصر -یکی از چهار بخش شهرستان -در دامنه های کوهستانی جنوب شهر کاشان است . بخش قمصر با 25 ابادی دارای سکنه ,شامل دو دهستان است به نام های قهرود و جوشقان قالی ,که نقطه شهری قمصر در دهستان قهرود واقع گردیده است . قمصر در فاصله 30 کیلومتری کاشان و در فاصله 160 کیلومتری از شهر اصفهان -از مسیر جاده قهرود -قرار دارد. زبان :
اساسا زبان ساکنان قمصر فارسی است البته در میان مطالب و نحوه تلفظ لغات و به کار بردن صدای حروف ( کسر و فتح و ضم ) تفاوت های دیده می شود که این خود متاثر از رواج و نفوذ گویش مشهور مردم کاشان است . از دیدگاه زبان شناسی علمی نیز زبان ساکنان قمصر را باید فارسی ,ولی با گویش کاشانی نام نهاد . از حیث زیان شناسی تاریخی ,زبان و گویش ساکنان برخی از روستا های بخش قمصر نذیر قهرود کاملا با زبان فارسی امروزی متفاوت است و بطور کلی به علت در حاشیه ماندن این روستا از تحولات تاریخی و دگرگونی های فرهنگی و روحیه مقاومت و پایداری در برابر تجدد ,زبان کنونی ساکنان این روستا زبان پهلوی ساسانی است و بطور کامل رواج دارد . جاذبه های انسانی ( هنری ,تاریخی ,مذهبی,فرهنگی):
مهمترین جاذبه های تاریخی - مذهبی قمصر شامل مساجد و بقاع متبرک امامزادگان است که دو نمونه ان ها از اهمیت خاصی برخوردار است . مسجد امام حسن و محراب گچ بری ان در محله میان ده , این محراب قدیمی ترین اثر تاریخی موجود در شهر قمصر است.با گچ برهای بسیار زیبا و بدیع دوره ایلخانی که در ان کتیبه قرانی به خط کوفی و به صورت برجسته و بسار ظریف وجود دارد . این شاهکار گچ بری که در منطقه بی نظیر است مربوط به تقریبا هزار سال پیش بوده و از بار هنری و تاریخی زیادی برخورداراست و بی تردید از این نظر حتی با خانه های تاریخی کاشان قابل قیاس نیست اما متاسفانه بنا به عللی مهجور مانده است. در ضن اهمیت تاریخی و معماری مسجد جامع به همراه چنار تنومند ان نباید از نظر دور بماند . بقعه و بارگاه امام زاده پیر داوود و امام زاده پیر سلیمان در محلات بالا و پایین قمصر از جمله کانون های جذب ذائر است. حضور این امام زادگان مربوط به سده دوم بعد از اسلام بوده است . بنای بقعه امام زاده داوود مربوط به عهد صفوی است و در دهه اخیر نیز در اثر مرمت های قابل توجهی که در ان صورت گرفته است مجموعه کامل, بسیار زیبا و فرح بخش ایجاد شده است . از ان مهمتر وجود این بقعه کانون قابل توجهی در جذب ذائر است از این رو زائر سراهای زیادی برگرد صحن بیرونی ان احداث گریده است .
خانه های تاریخی و بافت قدیم :
وجود خانه های تاریخی نظیر دو خانه احسانی ها : این خانه ها به عنوان کهن ترین و باشکوه ترین خانه های اعیانی قمصر در سال( 1215 ه.ق) با تنوع در طرح و کیفیت معماری به سبک ییلاقی با وسعت زیاد و ایوان های باشکوه و تعدد و عناصر مختلف سنتی در طبقات چند گانه و براساس مصالح محلی بنا شده است نقل است که مستوفی الممالک قاجار نیز طی سفر به قمصر در این خانه ها سکونت داشته است . سکونت عالم شهیر و محدث بزرگ اسلامی ملا محسن فیض کاشانی در قمصر و سرای بزرگ و باشکوه و وسیع ان از افتخارات تاریخ قمصر است . وجود بافت تاریخی قمصر و شکل خاص و منحصر بفرد ان , یعنی وجود کوچه های پرپیچ و خم و تنگ به همراه خانه های قدیمی با شکل معماری و طرح زیبای سنتی خود در نوع خود جاذبه ای در گردشگری محسوب می شود زیرا ارزش های کالبدی و عمومی ان از قبیل بر گرفته شدن از محیط طبیعی و سازگاری با ان, همچنین یکسری عناصر با ارزش فنون و اصول ساخت و ساز و طراحی نهفته در ان بیانگر هویت و اصالت مستقل و پربار ان است .
حمام تاریخی کوچه خورد :
از جمله اثار ارزشمند است که درمحله بالا و در نزدیکی چنار تنومند کوچه خورد است اگر چه در حال حاضر مدرک مستندی جهت تعیین تاریخ دقیق ساخت بنا در دسترس نیست , با در نظر گرفتن سبک معماری و طرح نقشه بنای ان می توان گفت : مربوط به قبل از دوره قاجاریه است زیرا از این لحاظ شبیه حمام خان در بازار کاشان است که در دوره زندیه احداث , شده است و زلزله سال (1192 ه.ق )را از سر گذرانیده است . البته با مقیاس بسیار کوچکتر و بدون ظرافت های خاص ان بر خلاف عموم بناهای تاریخی قمصر این حمام در مکانی خارج از مسیر سیلاب قرار داشته و از گزند حوادث محفوظ مانده است . بر این اساس حمام با وجود سابقه زیاد هنوز فعال است و به ساکنان محل سرویس میدهد. سد تاریخی و سنگ سیل قمصر :
از جمله اثار ارزشمند تاریخی قمصر سد ان است . این سد که قدمتی معادل باروی شهر کاشان دارد , در زمن ملک شاه سلجوقی بنا شده , و از دیوارهایی بزرگ و مخزنی پر حجم برخوردار است . این سد که با سنگ و ساروج ساخته شده در بین تمام سدها ی قدیمی ایران تنها سدی است که دارای دو راه پله برجی در بدنه خود است . موقیعت مکانی سد در انتهایی ترین نقطه قمصر یعنی پایین دست محله فرفهان است و در اثر سیلابهای متعدد خاصه سیل (سال 1335 ) از رسوبات پر شده , و امروز غیرفعال است . در مسیر راه سد در چند صد متریقبل از ان سنگی عظیم در بستر دره فرفهان مشاهده می شود که با درنظر گرفتن شکل ان جاذبه گردشگری قلمداد می شود . این سنگ از حجمی معادل (300 متر مکعب ) برخوردار است , در (سال 13335) در اثر سیل مذکور از مجموعه رسوبات سنگی چشمه اب گرم صالح کنده شده , و حدود (5 کیلومتر) جا به جا شده است . درحقیقت اندازه و حجم فوق العاده سنگ عظمت و بزرگی سیل (سال 13335 ) را گواهی می دهد که توانسته است تکه ه ای به این بزرگی را از کوه جدا کند و تا این مسافت حمل کند .
کاروانسرای عباسی قمصر :
از جمله جاذبه های برجسته و اثار مهم تاریخی قمصر که تاکنون مطرح نشده است,کاروانسرای تاریخی ان است . این کاروانسرا از سلسله کارونسراهای دوران شاه عباس صفوی است که در فاصله دو کیلومتری از شهر قمصر در مسیر کاروان رو تاریخی کاشان - قمصر - اصفهان بنا گردیده است . به طور کلی کاروانسراهای عباسی به لحاظ طرح معماری به دو دسته اصلی تقسیم می شوند : کاروانسرای دشتی و کاروانسرای کوهستانی . کاروانسرای قمصر از جمله کاروانسراهای کوهستانی است . البته در طرح و معماری ان اصول کاروانسرای دشتی نیز به کار گرفته شده است . این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای باشکوه و کامل است و با توحه به این که در مکانی مناسب بنا شده و در دوره های گذشته نگهداری و تعمیر شده است در حال حاضر بنای ان بدون هیچ گونه فرسودگی و تعمیر پایدار مانده است . اهمییت این کاروانسرا نزدیکی ان به قمصر و تاثیر فوق العاده ان در تاریخ این دیار است . بدین ترتیب که به مثال کانونی در مسیر مهمترین راه سراسری تاریخی و شاهی کشور امواج مختلف فرهنگی , اجتماعی و تاریخی و .....زیادی به قمصر ارسال داشته و این وضعیت باعث شده ار شدت انزوای قمصر کاسته شود زیرا چه بسا افراد معروف و مشهوری در اثر عبور از این راه و توقف در کاروانسرا به قمصر سفر و نیم نگاهی داشته اند . از جمله عزیمت شاه عباس دوم و لشگریانش , سدید السلطنه قاجارو حاج سیاح و ...... به قمصر است .
گل وگلاب گیری ( مهمترین جاذبه گردشگری قمصر ):
از جمله جاذبه های گردشگری قابل توجه قمصر صنایع دستی ان است . در این دیار از گذشته های دور بنا بر جبر محیطی و از سوی ذوق و سیلقه خاص ساکنین ان دستاوردهایی فلزی و صنعتی زیلدی حاصل شده است از جمله می توان گلاب کیری , قالی بافی , صابون سازی جوزقندسازی و تهیه خوشکبار را نام برد که در نهاد و روش صنع هر یک مطالب ارزنده نهفته است و گویای فکر بلند مبتکران و مبدعان ان می باشد از میان ان گلاب گیری از اهمیت فوق العده برخوردار است . جاذبه فطری گل و گیاه بعنوان اساسی ترین و زیر ساختی ترین کانون جاذبه در جذب توریست در رقم های چند صد هزاری نفری مشخص است . شهر گل پرور قمصر بعنوان پایتخت گل ملی کشور ضمن اینکه مهد پرورش این گیاه بوده در حقیقت نقطه ایجاد یکی از روشهای بسار دقیق و ظریف گلاب گیری است براین اساس قمصر با برخوداری از توانهای محیطی با تولید عالیترین محصول گل ار حیث درجه اسانس و روش اصیل گلاب گیری سنتی بهترین نمونه گلاب را عرضه می کند که این امر منجر به اشتهار جهانی قمصر شده است .

شهر برزک
شهر برزک به وسعت 200 هکتار در جنوب غربی شهرستان کاشان و در یک منطقه کوهستانی در دامنه های کوه کرکس و در فاصله 45 کیلومتری کاشان و 60 کیلومتری میمه و 55 کیاومتری دلیجان و در مسیر جادهای قرار دارد که از یک طرف به ازاد راه اصفهان - تهران و از سمت دیگر به اتوبان - قم ختم می شود .
سابقه برزک به 5000 سال قبل بر می گردد . وجه تسمیه ان (برز ) به معنای سرزمین بلند و مرتفع که واقع در کوهستان است و این بلندی و خشکی در میان اب باشد و (ک ) که تصغیر است و در مجموع برزک به معنای تپه کوچک است . ارتفاع این شهر از سطح دریا 1600 تا 3588 متر می باشد . این شهربا توجه به موقیعت ان در تابستان ها دارای اب و هوای معتدل و در زمستانها دارای اب و هوا سرد می باشد . میزان بارندگی در نقاط پست ان حدود 200 متر و در ارتفاعات به 400 میلیمتر می رسد . بالاترین درجه حرارت در تابستان 35 درجه و در زمستان به 20 درجه زیر صفر می رسد . جهت اصلی بادهای موسمی ان از شمال به جنوب است .
گلاب گیری سنتی :
بخش برزک با تولید بیش از 70 درصد تولید گل و گلاب دارای بیش از 120 کارگاه گلاب گیری سنتی در شهر و 8 کارخانه صنعتی در فصول گردشگری و به خصوص در ایام گلابگیری پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است .
غار تپه تاریخی قلعه :
قدمت این غار به دوران سلجوقیان باز می گردد . از اثار بر جای مانده در این غار می توان به حفر کانال های کوچک حفاری شده دردل سنگ جهت دفن یا نگهداری استخوانهای گذشتگان خود , ظروف سفالی و گلی بر جای مانده و وجود سقف های زیبای این غار اشاره کرد . این غار هنوز به طور کامل بازگشایی نشده است .
جاده تفریحی توریستی سعد اباد :
این جاده از زیباترین جاده های طبیعی و بکر شهرستان کاشان می باشدجاده تفریحی و توریستی سعد اباد که از مرکز شهر اغاز می شود در امتداد رودخانه اصلی شهر که در سمت شمال شرقی شهر واقع است به طول 4 کیلومتر پس از گذشت از کنار تفرجگاه ها ,کوه ها , ابشارها و اب های همیشه خروشان به مسیر اصلی جاده برزک - کاشان ختم می شود .
تفرجگاه و همایشگاه تپه تاریخی قلعه :
تپه تاریخی قلعه مربوط به دوران سلجوقیان و قبل از ان می باشد . غار کشف شده در این تپه به همراه وسایلی نظیر تنور گلی , ظروف سفالی , گلی و سرکو و ... حکایت از سکونت و زندگی بسیار دور در این محل دارد . ارتفاع قله ی این تپه از جاده اصلی و قابل دسترسی مصلی ان حدود 20 متر است .
تفرجگاه چشمه احمد اباد :
این چشمه در نقاط شمال شرقی برزک و در حریم رودخانه فصلی برزک واقع است و دارای چندین چشمه جوشان و در قسمت بالا دست ان دیوار سدی است که بر اثر رسوب طی سالیان متوالی پوشیده و هم اکنون با رویش درختان بید و درختچه گز در بستر ان منظره زیبایی ایجاد کرده است .
بافت قدیم برزک : بافت قدیم برزک در منطقه مصلی دارای ساختمان های خشت و گلی با تیرچه های چوبی و دارای کوچه های تنگ معروف به اشتی کنون می باشد .
موزه مردم شناسی برزک :
موزه مردم شناسی در دو طبقه با حیاط طویل و باریک و با شیبی ملایم از شمال به جنوب شکل گرفته است . این بنا در بافت قدیمی شهر از جمله خصوصیات دیگر این بنای تارخی به شمار می ورد . گردشگران در این موزه شاهد دستگاه های بافندگی قدیمی همچون دستگاه قالیبافی, دستگاه چادر شب بافی , دستگاه قالی بافی , درب چوبی مسجد جامع و بیش از 250 اثر باقی مانده و قدیمی از گذشتگان هستند .
اسیاب ابی سعد اباد و تفرجگاه ان :
در قسمت جنوبی جاده سعد اباد اسیاب ابی با قدمت حدود 200 ساله و تفرجگاه جنب ان پذیرای گردشگران است .
اب انبار سردل و حمام دوره صفویه که هر دو در دوره صفویه ساخته شده است .
امامزاده سراج الدین ابن موسی بن جعفر :
بنای باز ساز شده این امامزاده مربوط به دوران صفویه می باشد که مقبره امامزاده در وسط نمای هشت ضلعی با گنبد خشتی واقع شده است .
صنایع دستی :
در منطقه برزک انواع صنایع دستی شامل : پارچه بافی ,کرباس بافی , نخ ریسی , جاجیم بافی , گلیم بافی ,گیوه چینی , سبد بافی , طناب بافی ,گلدوزی با دست , قالی بافی و انواع بافتنی های دستی وجود داشته که هم اکنون نیز تعدادی از انها در شهر برزک رونق دارد .